Kaygı Nedir? Anksiyete Bozuklukları ve Psikolojik Destek Süreci

Kaygı (anksiyete), potansiyel bir tehlike ya da belirsizlik karşısında hissedilen doğal bir uyarı mekanizmasıdır. İnsan doğası gereği, kaygı bizi tehlikelere karşı hazırlar, dikkat kesilmemizi ve harekete geçmemizi sağlar. Ancak bu mekanizma işlevsiz hale geldiğinde, gerçek bir tehdit olmaksızın yoğun endişe, huzursuzluk ve bedensel belirtilerle kendini gösterdiğinde kaygı bozukluklarından söz edilir. Bu durum, bireyin günlük yaşam kalitesini ciddi ölçüde düşürebilir.

Kaygı Bozukluğu Ne Zaman Bir Sorun Haline Gelir?

Kaygının şiddeti, süresi ve işlevselliği üzerindeki etkisi önemlidir. Aşağıdaki durumlarda klinik anlamda bir kaygı bozukluğu söz konusu olabilir:

• Kaygı, gündelik yaşamın çoğunu kaplıyorsa
• Endişe düzeyi kontrol edilemiyorsa
• Uyku, iş, okul, sosyal ilişkiler gibi alanlarda işlevsellik düşmüşse
• Bedensel belirtiler (çarpıntı, mide bulantısı, nefes darlığı, kas gerginliği) yoğun ve sık tekrarlıyorsa
• Kaçınmalar başlamışsa (toplantıya gitmemek, sosyal ortamlardan uzak durmak, sürekli kontrol etme ihtiyacı)

En Yaygın Görülen Anksiyete Bozuklukları

• Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB): Sürekli ve kontrol edilemeyen endişeler, “ya kötü bir şey olursa” düşünceleri
• Panik Bozukluk: Ani başlayan, yoğun korku ve fiziksel belirtilerle seyreden panik ataklar
• Sosyal Anksiyete Bozukluğu: Toplum önünde konuşma, kalabalıkta bulunma gibi durumlarda aşırı kaygı
• Agorafobi: Açık alanlar, kalabalıklar veya kaçmanın zor olduğu yerlerden kaçınma
• Özgül Fobiler: Uçak, yükseklik, böcek gibi spesifik durumlara karşı yoğun korku
• Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB): Zihinsel takıntılar ve rahatlamak için yapılan tekrar eden davranışlar

Kaygının Bilişsel ve Nörofizyolojik Temeli

Kaygı bozukluklarında genellikle olumsuz otomatik düşünceler, felaketleştirme ve kontrol kaybı korkusu ön plandadır. Beyindeki amigdala, tehdit algısını yöneten yapıdır ve anksiyetesi yüksek bireylerde bu yapı genellikle daha aktif çalışır. Prefrontal korteksin işlevi zayıfladığında, birey tehditlerin gerçekliğini sorgulamakta zorlanır; yani “tehdit varmış gibi hissetmek” ile “gerçekte tehdit olması” birbirine karışır.

Terapi Sürecinde Neler Yapılır?

Kaygı bozukluklarının psikoterapi ile etkili bir şekilde tedavi edilebildiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Terapi süreci, kişinin kaygısını daha iyi tanıması, tetikleyicileri fark etmesi ve baş etme becerileri geliştirmesi üzerine yapılandırılır.

🔹 Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Kaygının temelinde yer alan otomatik düşünce ve inançlar ele alınır. “Ya kontrolü kaybedersem?”, “Ya rezil olursam?” gibi düşüncelerin gerçekliği sorgulanır. Maruz bırakma teknikleriyle kaçınılan durumlara karşı tolerans geliştirilir.

🔹 EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme)

Özellikle geçmiş travmalarla ilişkili olan veya beden hafızasında yer eden yoğun kaygı durumlarında EMDR son derece etkilidir. Beynin doğal işlemleme mekanizması harekete geçirilerek, kaygıyı tetikleyen anılar daha nötr hale gelir.

🔹 Motivasyonel Görüşmeler

Kaygı bozukluklarında kişiler çoğu zaman yardım alma konusunda isteksizdir ya da değişime hazır hissetmez. Motivasyonel görüşmeler, danışanın içsel kaynaklarını keşfetmesine ve değişim sürecine daha istekli adım atmasına yardımcı olur. Yargılayıcı olmayan, empatik bir dil kullanılır.

Danışan İçin Terapötik Kazanımlar

• Kaygı anında zihinsel ve fiziksel belirtileri tanıma
• Kaçınma davranışlarının azalması
• Düşünce-fiziksel belirti-duygu üçgenini fark etme
• Rahatlatıcı tekniklerin öğrenilmesi (nefes egzersizleri, gevşeme teknikleri)
• Kontrol etme ihtiyacının azalması
• Hayata karşı güven duygusunun artması

Kaygı bozuklukları, sadece zihinsel bir süreç değil; beden, duygu ve düşüncenin iç içe geçtiği kompleks bir durumdur. Ancak bu durum ne kalıcıdır ne de çözümsüzdür. Doğru yöntemlerle, bilimsel temellere dayanan terapi yaklaşımlarıyla ve güvene dayalı bir terapötik ilişkiyle, kaygının yaşam üzerindeki etkisi büyük oranda azaltılabilir.

Kaygı kontrol edilebilir. Yeter ki onu anlamaya, yüzleşmeye ve dönüştürmeye niyet edelim.